Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος Erasmus+, το Λύκειο Μονεμβασίας είχε την τιμή
να φιλοξενήσει από τις 25 Απριλίου έως τις 2 Μαΐου 2025 αντιπροσωπεία του Ιταλικού Σχολείου “Tito Livio” που εδρεύει στο Μιλάνο, αποτελούμενη από 13 μαθητές και 2 συνοδούς εκπαιδευτικούς. Η επίσκεψη του Ιταλικού Σχολείου στο Λύκειο Μονεμβασίας αποτέλεσε για όλους εμάς —μαθητές, μαθήτριες και εκπαιδευτικούς— μια μοναδική εμπειρία ανταλλαγής, γνωριμίας και ουσιαστικής επαφής με μια άλλη κουλτούρα, που πλέον δεν μας είναι ξένη αλλά οικεία και φιλική, αφού αυτή ήταν η τρίτη επίσκεψη που πραγματοποίησε το ιταλικό σχολείο στη Μονεμβάσια τα τελευταία τρία χρόνια. Η άφιξη των φίλων μας από το Μιλάνο σήμανε την έναρξη μιας εβδομάδας γεμάτης από γνώση, αλληλεπίδραση, συγκίνηση και χαμόγελα. Η επίσκεψη αποτέλεσε μια σημαντική ευκαιρία πολιτισμικής ανταλλαγής, συνεργασίας και σύσφιξης δεσμών μεταξύ των δύο σχολικών κοινοτήτων. Το πρόγραμμα περιλάμβανε ποικίλες δραστηριότητες εκπαιδευτικού και πολιτιστικού χαρακτήρα και δράσεις που ευνόησαν τον διαπολιτισμικό διάλογο.
Στις 26 Απριλίου πραγματοποιήσαμε με τους Ιταλούς φίλους μας επίσκεψη στις εγκαταστάσεις της Οινοποιητικής Μονεμβασίας-Τσιμπίδη. Οι συμμετέχοντες και οι συμμετέχουσες ξεναγήθηκαν στους χώρους του οινοποιείου και είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν την τοπική παράδοση στην παραγωγή του κρασιού. Παράλληλα, ενημερώθηκαν για την ιστορία του οίνου Μαλβαζία, του περιώνυμου οίνου ο οποίος από το 12ο αιώνα κυριαρχούσε στις αγορές της Ανατολής και της Δύσης και δημιούργησε γέφυρες επικοινωνίας ανάμεσα στη Μονεμβασιά, τους Βενετούς, τους Γενουάτες και άλλους Μεσογειακούς πληθυσμούς.
Τις επόμενες δύο ημέρες η αντιπροσωπεία από την Ιταλία είχε τη χαρά να συμμετάσχει στον τοπικό εορτασμό της Παναγίας Χρυσαφίτισσας, πολιούχου της Μονεμβασίας. Μαθητές/-τριες και εκπαιδευτικοί παρακολούθησαν τις θρησκευτικές εκδηλώσεις, τη λιτανεία και τη λαϊκή παράδοση που τις πλαισιώνει.
Ήταν μια ευκαιρία να γνωρίσουν αυθεντικές πτυχές της ελληνικής θρησκευτικής και πολιτιστικής ταυτότητας και να μοιραστούν τη συγκίνηση των κατοίκων.
Στις 29 Απριλίου οι Ιταλοί εταίροι μας επισκέφθηκαν το σχολείο μας και παρακολούθησαν μαθήματα χημείας με πειραματική προσέγγιση, λογοτεχνίας και αρχαίων ελληνικών. Μέσα από τη συμμετοχή αυτή δόθηκε η δυνατότητα στους μαθητές και των δύο χωρών να ανταλλάξουν εμπειρίες και να διαπιστώσουν ομοιότητες και διαφορές στα εκπαιδευτικά συστήματα. Η παρουσία τους μέσα στην τάξη δεν περιορίστηκε στην απλή παρατήρηση, αλλά συνετέλεσε σε έναν ζωντανό διάλογο ανάμεσα σε νέους ανθρώπους οι οποίοι, παρά τις γλωσσικές διαφορές, μοιράζονται κοινές ανησυχίες, ενδιαφέροντα και όνειρα.
Ακολούθησε επίσκεψη στο ξενοδοχειακό συγκρότημα “Kinsterna Hotel (με την ευγενική προσφορά δωρεάν μεταφορικού μέσου από τη διεύθυνση του ξενοδοχείου), όπου οι μαθητές/τριες ξεναγήθηκαν στο χώρο και ενημερώθηκαν για τη διαχείριση ενός πολυτελούς τουριστικού καταλύματος με σεβασμό στην τοπική παράδοση και το ιδιαίτερο περιβάλλον της ενδοχώρας της Μονεμβασίας.. Είχαν μια βιωματική γνωριμία με την ιστορία μέσα από την περιήγηση στους χώρους του συγκροτήματος και ήρθαν σε επαφή με τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος και τις ιστορίες τους που συγκινούν.
Αναμφίβολα, η πιο φορτισμένη συναισθηματικά μέρα της επίσκεψης ήταν ο λογοτεχνικός περίπατος στο Κάστρο της Μονεμβασίας. Μαθητές/τριες και εκπαιδευτικοί και από τα δύο σχολεία περπάτησαν στο γενέθλιο τόπο του ποιητή διαβάζοντας ποιήματά του, αναστοχαζόμενοι πάνω στο έργο του και ανακαλύπτοντας τη βαθιά σύνδεση ανάμεσα στον τόπο και την τέχνη. Ήταν ένα ταξίδι όχι μόνο στον χώρο αλλά και στον λόγο και τη μνήμη.
Η περιήγησή μας ξεκίνησε από την είσοδο του κάστρου και, καθώς ανεβαίναμε στα στενά του δρομάκια, σταματούσαμε σε χαρακτηριστικά σημεία για να διαβάσουμε αποσπάσματα από έργα του ποιητή στα ελληνικά και στα ιταλικά. Η επιλογή των ποιημάτων δεν ήταν τυχαία: είχαν επιλεγεί με γνώμονα όχι μόνο το περιεχόμενό τους αλλά και τη
συναισθηματική και πολιτισμική σύνδεση με τον τόπο.
Πρώτος σταθμός μας η Πλατεία Ελκομένου Χριστού, όπου διαβάσαμε αποσπάσματα από την ποιητική συλλογή Μονοβασιά και από το πολύστιχο ποίημα που (σύμφωνα με τον Κωστή Παλαμά) καθιέρωσε τον Γ. Ρίτσο ως μεγάλο ποιητή, Το τραγούδι της αδελφής μου.
Ειδικότερα, η ανάγνωση των ποιημάτων Γεωγραφικές καταβολές και Οι Ρίζες (από τη Μονοβασιά) έδωσε την ευκαιρία για μια βαθιά βιωματική σύνδεση με τον τόπο. Οι μαθητές/τριες μπορούσαν πλέον να δουν με άλλο μάτι τον βράχο, όχι μόνο ως τουριστικό τοπίο, αλλά ως ζωντανή μνήμη, ως υλικό της ποίησης.
Επόμενοι σταθμοί μας ήταν η Παναγία Χρυσαφίτισσα και ο ναός του Αγίου Νικολάου. Εκεί διαβάσαμε αποσπάσματα από το ‘Όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού, τα εμβληματικά “δίδυμα” έργα, Ρωμιοσύνη και Κυρά των Αμπελιών, τα “ημερολόγια” των πολεμικών και πολιτικών αγώνων, βασάνων, αλλά και ύμνου στον άνθρωπο, Η τελευταία π. Α εκατονταετία και Καπνισμένο Τσουκάλι, το αυτοβιογραφικό / εξομολογητικό Τερατώδες Αριστούργημα, τον Αποχαιρετισμό, πολύστιχο ποίημα αφιερωμένο στον τραγικό σύγχρονο ήρωα του Κυπριακού Αγώνα Γρηγόρη Αυξεντίου, Τα λόγια του ποιητή, ως η φωνή του Κύπριου αγωνιστή, λόγια μνήμης, υπερηφάνειας, υπαρξιακής απόφασης, αντήχησαν με νέα δύναμη. Εξάλλου, το ποίημα Ο Ηρακλής κι εμείς μας έδωσε ένα μήνυμα ανθεκτικότητας και αξιοπρέπειας. Μαζί με το Καπνισμένο τσουκάλι η σύνδεση του ποιητή με τις εξορίες του και ο στοχασμός πάνω στη δημιουργία κάτω από ακραίες συνθήκες ενέπνευσαν όλους μας.
Επίσης, μας δόθηκε η ευκαιρία να συζητήσουμε τη θέση της γυναίκας μέσα στην Ιστορία και την καθημερινή Αντίσταση. Οι μαθητές, Έλληνες και Ιταλοί, συνομίλησαν πάνω στην έννοια της συλλογικής
μνήμης και του κοινωνικού αγώνα, αναγνωρίζοντας κοινά μοτίβα στις εμπειρίες των λαών μας. Τέλος, με αφορμή το ποίημα Η απόγνωση της Πηνελόπης, επισημάνθηκε η χρήση των μυθολογικών συμβόλων/μοτίβων στην ποίηση του Ρίτσου.
Καθώς η διαδρομή μας έφτανε στο τέλος της, στο σπίτι όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Γιάννης Ρίτσος, εκεί όπου σήμερα στεγάζεται το μουσείο που είναι αφιερωμένο στον ίδιο, η ατμόσφαιρα έγινε ιδιαίτερα φορτισμένη. Ξεκινήσαμε με τις χαρακτηριστικές και
δυναμικές Μονεμβασιώτισσες, συνεχίσαμε με Το τελευταίο καλοκαίρι και την Υποθήκη, “ανοίξαμε και εμείς πανιά” με Το Εμβατήριο του Ωκεανού. Κλείσαμε δε το λογοτεχνικό μας περίπατο με αποσπάσματα από τον Επιτάφιο, ένα έργο βαθιά πένθιμο, αλλά και καθολικά ανθρώπινο, Μέσα στην οικία του ποιητή, μία μόλις μέρα πριν την επέτειο των γενεθλίων του,
αλλά και την πηγή έμπνευσής του, την αιματηρή διαδήλωση της Πρωτομαγιάς του 1936 στη Θεσσαλονίκη, ακούστηκαν χαρακτηριστικοί στίχοι από τα 20 άσματα του Επιταφίου. Οι μαθητές/-τριες ένιωσαν τη μητρική απώλεια, τον σπαραγμό, αλλά και τη λυρική μεγαλοπρέπεια του Ρίτσου να συνομιλούν με τον άνεμο και τη θάλασσα που αγκαλιάζει το κάστρο. Μαθητές, μαθήτριες και εκπαιδευτικοί ήρθαμε σε άμεση επαφή με την ποίηση, έξω από τα πλαίσια της σχολικής ύλης. Μέσα στον αυθεντικό χώρο που διαμόρφωσε τον Ρίτσο αισθανθήκαμε ότι τα ποιήματα δεν είναι απλώς λόγια σε χαρτί, αλλά ζωντανές φωνές που αντηχούν στους δρόμους, στα βήματα, στον άνεμο που φυσάει πάνω από τις στέγες. Η εμπειρία άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα, δίνοντάς μας την ευκαιρία να σκεφτούμε με νέους όρους την έννοια της πατρίδας, της αντίστασης, της γλώσσας και της μνήμης. Όλοι, φύγαμε από το σπίτι του Γιάννη Ρίτσου νιώθοντας ότι δεν επισκεφθήκαμε απλώς έναν ποιητή, αλλά μια στάση ζωής, ένα ηθικό και αισθητικό υπόδειγμα.
Την επομένη, 1η του Μάη, οι μαθητές και οι μαθήτριές μας βρέθηκαν με τους Ιταλούς συμμαθητές τους στο προαύλιο του σχολείου και έπαιξαν μαζί γυμνάζοντας το σώμα και συσφίγγοντας μέσα και από το παιχνίδι τις σχέσεις τους, σχέσεις φιλίας. Την Παρασκευή 2 του Μάη συναντηθήκαμε ξανά στο σχολείο μας, όπου με τη συνδρομή του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων, αποχαιρετίσαμε τους φιλοξενούμενούς μας με ένα πάρτυ. Τα συναισθήματα ανάμεικτα: χαρά για όσα ζήσαμε, λύπη για τον αποχωρισμό, αλλά και υπόσχεση για μελλοντικές συναντήσεις. Οι μαθητές αντάλλαξαν αναμνηστικά δώρα ενώ δεν έλειψαν οι χοροί, τα γέλια και οι συγκινητικές στιγμές Η επίσκεψη του Ιταλικού Σχολείου “Tito Livio” υπήρξε ιδιαίτερα επιτυχημένη και ωφέλιμη για όλους τους συμμετέχοντες και τις συμμετέχουσες. Η συνεργασία στο πλαίσιο του Erasmus+ ενίσχυσε την εξωστρέφεια του σχολείου μας, ενθάρρυνε την αλληλεπίδραση με νέες κουλτούρες και ενδυνάμωσε το ευρωπαϊκό πνεύμα στους μαθητές και στις μαθήτριές μας. Η εμπειρία αυτή άφησε σε όλους αξέχαστες αναμνήσεις και ανέδειξε τη σημασία των διεθνών εκπαιδευτικών ανταλλαγών στην καλλιέργεια της αμοιβαίας κατανόησης και φιλίας.
Ήταν μια αληθινή εμπειρία ζωής αφού όλοι μας αναπτύξαμε δεξιότητες επικοινωνίας και συνεργασίας σε διαπολιτισμικό περιβάλλον, ασκήσαμε την αγγλική (και κάποιες φορές και την ιταλική!) γλώσσα στην πράξη, ενώ ενισχύθηκε η αυτοπεποίθηση και διευρύνθηκε ο πνευματικός μας ορίζοντας.
Για εμάς τους εκπαιδευτικούς, η εμπειρία αυτή μάς έδωσε νέες παιδαγωγικές ιδέες, ενίσχυσε τη συνεργασία με ευρωπαϊκούς εταίρους και ανανέωσε την πίστη μας στη σημασία της εξωστρέφειας στην εκπαίδευση. Μα πάνω από όλα, επιβεβαιώσαμε αυτό που όλοι διαισθανόμασταν: πως η ουσιαστική παιδεία δεν περιορίζεται στις αίθουσες· χτίζεται στις ανθρώπινες σχέσεις, στα βιώματα και στις κοινές εμπειρίες.
Με βαθιά ικανοποίηση και ευγνωμοσύνη, αποχαιρετούμε τους φίλους μας από το Μιλάνο, τους μαθητές, τις μαθήτριες και τους δύο εκπαιδευτικούς, την εξαιρετική, ευγενική και ζεστή Emiliana Di Michele και τον καθηγητή και συγγραφέα/ποιητή Massimo Cazzulo, o οποίος για άλλη μια φορά μας ενέπνευσε και μας συγκίνησε με το ήθος του, την επιστημονική του συγκρότηση και την αγάπη του για τη Μονεμβασιά.
Ανανεώνουμε το ραντεβού μας με τους Ιταλούς φίλους μας για την επόμενη σχολική χρονιά, όταν αντιπροσωπεία του Λυκείου Μονεμβασίας θα επισκεφθεί το “Tito Livio” στο Μιλάνο στα πλαίσια του προγράμματος Erasmus+ Accreditation.
Η Διευθύντρια Μαρία Κουντούρη
Η Συντονίστρια του προγράμματος Erasmus
Ματίνα Τζερεφού