Φίλοι της Βέργας | Δάση, λιθόστρωτα, παραδοσιακοί οικισμοί

1. Ορεινά Καλντερίμια & Μονοπάτια, Ορεινοί Οικισμοί και η Βιώσιμη ανάπτυξη

Οι ορεινές διαδρομές παλαιών καλντεριμιών ανέρχονται σε χιλιάδες χιλιόμετρα στα ελληνικά βουνά. Συνδέουν τους ορεινούς οικισμούς μεταξύ τους, αλλά και με άλλους προορισμούς, όπως: παραλιακές πόλεις, λιμάνια, μοναστήρια, εκκλησίες, ξωκλήσια, ορεινά καταφύγια, γεφύρια, μύλους, βρύσες, πηγές κλπ. Τα δίκτυα ορεινών καλντεριμιών αποτελούν πολύτιμη κληρονομιά από τους προγόνους μας, όχι μόνον μνημειακού χαρακτήρα, αλλά λειτουργική και χρήσιμη έως τις μέρες μας. Αποτελούν επίσης «Δάνειο» από τις επόμενες γενιές! Η αξία του δικτύου πεζοπορικών / ημιονικών ορεινών δρόμων (καλντεριμιών) ως διαθέσιμου κεφαλαίου ήπιας και βιώσιμης ανάπτυξης και αναβίωσης εγκαταλειμμένων ορεινών οικισμών είναι τεράστια.

Τα ορεινά Καλντερίμια και οικισμοί αποκτούν πρόσθετη αξία λόγω της κλιματικής αλλαγής, της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της ανόδου της στάθμης των θαλασσών. Αρκετά παραλιακά θέρετρα θα καλυφθούν από θάλασσα, ενώ ο τουρισμός των μεσογειακών χωρών αποκτά ανταγωνιστές σε βορειότερα πλάτη, όπου το κλίμα γίνεται πλέον εύκρατο. Άλλωστε, αυξάνει η προτίμηση για τον ήπιο τουρισμό όλο τον χρόνο, σε περιοχές φυσικού κάλλους, σε συνδυασμό με σωματική άσκηση (πεζοπορία, ορειβασία), υγιεινή διαμονή και διατροφή σε ορεινούς οικισμούς (όπως σε Μάνη – Ταΰγετο, Πίνδο).

Τα καλντερίμια, οι καλλιεργητικές αναβαθμίδες και οι ξερολιθιές, είναι έργα συμβατά με τη διατήρηση της ορεινής βιοποικιλότητας, χλωρίδας και πανίδας, την προστασία του περιβάλλοντος και του τοπίου. Συντελούν σε συγκράτηση εύφορης γης, αποφυγή πλημμυρών και κατολισθήσεων, εμπλουτισμό των υπόγειων υδροφορέων, σε αναβίωση και αξιοποίηση ορεινών οικισμών. Είναι απαραίτητα για την ήπια και βιώσιμη παραγωγική, οικιστική και τουριστική ανάπτυξη (π.χ. οικοτουρισμός) και την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.

Σε αντίθεση με τους αμαξιτούς ορεινούς δρόμους, οι οποίοι κατακερματίζουν το δασικό περιβάλλον, διακόπτουν την επικοινωνία και τη συνεργασία των δέντρων του δάσους και των ειδών της τοπικής πανίδας, οι κατασκευές λιθόστρωτων και ξερολιθιών αποτελούν φιλόξενα καταφύγια και ενδιαιτήματα μικρών ενδημικών μικρών ζώων, εντόμων και ερπετών.

Δεν προβλέπεται όμως η κατοχύρωση καλντεριμιών & άλλων ορεινών διαδρομών στα κτηματολογικά διαγράμματα του Εθνικού Κτηματολογίου, ως κοινόχρηστων – δημόσιων εκτάσεων. Λόγω της περίπλοκης και παρωχημένης πολεοδομικής νομοθεσίας μας, η αναγνώρισή τους δημιουργεί δικαίωμα δόμησης των παρόδιων ιδιοκτησιών (ως παράγωγο της «Εκτός Σχεδίου Δόμησης»). Απαιτείται λοιπόν νομοθετική ρύθμιση για όλη την Επικράτεια, ηπειρωτική & νησιωτική.

Η πρόσφατη θέση σε ισχύ των πάγιων θέσεων του Συμβουλίου της Επικρατείας για περιορισμό και απαγόρευση της εκτός σχεδίου δόμησης, προς αποφυγή μετατροπής της δασικής – γεωργικής – κτηνοτροφικής – δασοπονικής γης σε αυθαίρετη οικιστική (Απόφαση 176/2023 της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας), είναι στη σωστή κατεύθυνση.

Σύμφωνα με τον Καθηγητή ΕΜΠ κ. Δημήτρη Μέλισσα (άρθρο από το 2020 στην εφημερίδα “Καθημερινή” και στον ιστότοπο nomosphysis.org.gr):

«… Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες της κυβέρνησης στην πραγματικότητα έρχονται να εναρμονιστούν με την πάγια θέση του Συμβουλίου της Επικρατείας, που επιτάσσει ότι η δόμηση «δεν αποτελεί την κατά προορισμό χρήση των περιοχών εκτός σχεδίου (ΣτΕ 2009/2003) αλλά εξυπηρετεί τη γεωργική και κτηνοτροφική και δασοπονική εκμετάλλευση καθώς και την αναψυχή» (ΣτΕ 806/2010, ΣτΕ 3651/2003, ΣτΕ 3135/2002, ΣτΕ 3067/2001). Τούτο σημαίνει ότι η δόμηση στον εξωαστικό χώρο μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις επιτρέπεται, με παρεκκλίσεις ή χωρίς αυτές (ΣτΕ 847/16), και μπορεί να απαγορεύεται μερικώς ή συνολικά με ιδιαίτερα αυστηρούς όρους και περιορισμούς, που να είναι προσαρμοσμένοι στην ιδιαίτερη φύση της κάθε περιοχής και σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να εξομοιώνονται οι εκτός σχεδίου με τις εντός σχεδίου περιοχές (ΣτΕ 2136-2137/2016).

Ακούραστα επαναλαμβάνει η νομολογία, ότι η αρτιότητα του γηπέδου σε περιοχές εκτός σχεδίου έχει άμεση σχέση με την ορθολογική διαχείριση και τον σχεδιασμό του οδικού δικτύου με κριτήρια σαφή και εξειδικευμένα (ΣτΕ 396/2014, ΣτΕ 877/2012, ΣτΕ 379/2010, ΣτΕ 601/2007) στον βαθμό που το πρόσωπο του γηπέδου σε δημοτική, και ως εκ τούτου κοινόχρηστη οδό, αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την ανοικοδόμησή του. Ετσι, ο χαρακτήρας της δημοτικής οδού δεν προκύπτει, όπως συνηθίζεται παράνομα στη χώρα μας, ούτε μετά απόφαση δημοτικού συμβουλίου, πολλώ δε μάλλον με βεβαίωση του δημάρχου (ΣτΕ 665/2018), ούτε μπορεί να διανοιχθεί, να διαπλατυνθεί, να καταργηθεί, να μετατοπιστεί ή να ανταλλαχθεί με οποιαδήποτε πράξη της πρώτου ή δευτέρου βαθμού Αυτοδιοίκηση (ΣτΕ 962/18, 878/2018, 118/2012). Είναι σαφές ότι η νομολογία για την αρτιότητα των γηπέδων εκτός σχεδίου συναρτάται άμεσα με τον σχεδιασμό αποκλειστικά και μόνο της Πολιτείας για το οδικό δίκτυο, με αποκλειστικά και μόνο κριτήρια την προστασία του περιβάλλοντος (ΣτΕ 395/14, ΣτΕ 878/12, ΣτΕ 3415/09, ΣτΕ 1679/08, ΣτΕ 601/07, ΣτΕ 2487/06). Πολλώ δε μάλλον η παραπάνω επιταγή για την απαγόρευση αποσπασματικής ή σημειακής χάραξης οδικού δικτύου και μάλιστα με βάση ιδιωτικά συμφέροντα, δηλαδή χτίζω όπου έχω γήπεδο και χαράζω και δρόμο μετά συναίνεση του δημάρχου, είναι αντίθετη στο Σύνταγμα, και αφορά όχι μόνο την ηπειρωτική Ελλάδα αλλά και τα νησιά που χαρακτηρίζονται από τη λιτή συμμετρία του τοπίου και αποτελούν ευπαθή οικοσυστήματα (ΣτΕ 962/18, ΣτΕ 878/12).

Δίλημμα για την κυβέρνηση και τα υπόλοιπα πολιτικά κόμματα στην πραγματικότητα δεν υπάρχει, για την οργανωμένη ρύθμιση του εξωαστικού χώρου, στον βαθμό που δεν θέλουν να εναντιωθούν στην πάγια νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας και στο άρθρο 24 του Συντάγματος. Σε διαφορετική περίπτωση θα τεθεί σε κίνδυνο η νομιμότητα οποιασδήποτε δραστηριότητας, ανεξαρτήτως μεγέθους, όχι μόνο από το Συμβούλιο της Επικρατείας αλλά και από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που δέχεται τη νομιμότητα των περιορισμών για λόγους περιβαλλοντικούς, χωροταξικούς και πολεοδομικούς (ΕΔΔΑ Hamer κατά Βελγίου 27.11.207, παρ. 79, Elia S. RL κατά Ιταλίας, 2.8.2001, παρ. 77).

Θα πρέπει να υπενθυμιστεί ότι τη νομολογιακή θέση του Συμβουλίου της Επικρατείας για την οργανωμένη εκτός σχεδίου δόμηση υιοθετεί ο νομοθέτης για πρώτη φορά με τις Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου (ν.1337/83), και πρόσφατα κυρίως με τον ν. 4447/2016. Αυτό σημαίνει ότι τα σύγχρονα πολεοδομικά εργαλεία του τακτικού και ειδικού σχεδιασμού (ΤΧΣ, ΤΠΣ, ΕΧΣ, ΕΠΣ, ΕΣΧΑΣΕ, ΕΣΧΑΔΑ, ΠΟΤΑ, ΠΟΑΠΔ), που αναπτύσσονται στην εκτός σχεδίου περιοχή, συμβάλλουν στην αναχαίτιση της κατανάλωσης του χώρου από την άναρχη ανάπτυξη, προστατεύουν το περιβάλλον και τελικά παρέχουν προστιθέμενη αξία στην αξιοποίηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της περιοχής όπου θα εκπονηθούν. Ετσι, κατά τη συζήτηση του νομοσχεδίου για τον «Εκσυγχρονισμό της χωροταξικής και πολεοδομικής νομοθεσίας» στη Βουλή, τα πολιτικά κόμματα δεν μπορούν παρά να αντιμετωπίσουν τις ρυθμίσεις για τη σταδιακή κατάργηση της εκτός σχεδίου δόμησης, τον χαρακτηρισμό των δημοτικών δρόμων με σχεδιασμό και τη σφαιρική αντιμετώπιση των παρεκκλίσεων ως φυσικό επακόλουθο της πάγιας νομολογίας του Συμβουλίου της Επικρατείας και ως νομοθετική συνέχεια του ν. 4447/16. Τούτο διότι, η πάγια νομολογία και η πρόσφατη νομοθεσία συμβάλλουν στην εξάλειψη της διάχυσης στον εξωαστικό χώρο, την προστασία της γεωργικής γης και του υδροφόρου ορίζοντα, τη μείωση των δαπανών και των πάσης φύσεως υποδομών, τη συγκέντρωση οικονομικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων (βιομηχανικών, τουριστικών, αποθηκών κ.λπ.), σε προκαθορισμένους κατάλληλους χώρους, έτσι ώστε να προστατευτεί το φυσικό περιβάλλον και να τηρηθεί η επιταγή του άρθρου 24 του Συντάγματος.»

2. Δασικά Οικοσυστήματα – Βιοποικιλότητα – Προστατευόμενες περιοχές (Natura 2000 κ.ά.)

Η Φωτοσύνθεση, ο μηχανισμός που ανακάλυψε η Φύση, δημιουργεί τη φυτική βλάστηση και τα δάση, που θεωρούνται «φως, συμπυκνωμένο με άτομα άνθρακα και υδρογόνου»! Όλες οι μορφές ζωής συντηρούνται με τα παραπάνω είδη «συμπυκνωμένης ηλιακής ενέργειας μέσα σε ενώσεις άνθρακα», τις οποίες δημιουργεί ο μηχανισμός της φωτοσύνθεσης.

Σύμφωνα και με δηλώσεις της Πολιτικής Ηγεσίας ΥΠΕΝ (24.11.2021) :

«Τα δάση είναι οργανωμένη βιόσφαιρα και δεν πρέπει να τεμαχίζονται από διάνοιξη δρόμων και αναπτυξιακές παρεμβάσεις, που εμποδίζουν την επικοινωνία και την συνεργασία των δένδρων και των άλλων φυτών. Η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε κρίση βιοποικιλότητας, χάνονται μεγάλα κομμάτια ενδιαιτημάτων, οικοσυστημάτων, φυσικών βιοτόπων, και συνακόλουθα ατόμων της χλωρίδας, άρα και της πανίδας. Όταν τα βουνά κατακερματίζονται από δρόμους, αυτή η εξέλιξη οδηγεί σε απώλεια και σε απομόνωση ενδιαιτημάτων των ειδών. Δεν μπορούν τότε να επικοινωνήσουν τα διάφορα είδη πανίδας με τους φυσικούς βιοτόπους τους, να πάνε σε μέρη όπου είτε θα αναζητήσουν τροφή, είτε ταίρι για αναπαραγωγή. Έτσι προκύπτουν μειώσεις πληθυσμών και τοπικές εξαφανίσεις ειδών. Απαξιώνονται τα οικοσυστήματα και υποβαθμίζονται αισθητικά τα βουνά». Επίσης:

«Η θεσμοθέτηση περιοχών άνευ δρόμων (τα «απάτητα βουνά») βοηθά την βιοποικιλότητα, εμποδίζει την είσοδο ξενικών ειδών, δίνει δυνατότητα μετακίνησης, είτε για μετανάστευση, είτε για ενδιάμεση στάση στα άτομα της πανίδας. Παράλληλα δεσμεύεται άνθρακας από αυτές τις περιοχές και μειώνονται οι επιπτώσεις των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, κάτι που αποτελεί περιβαλλοντική προτεραιότητα. Μεταξύ άλλων, διατηρούνται ακέραια οικοσυστήματα, τα οποία προσφέρουν αναψυχή, εκπαίδευση και διαθέτουν επιστημονική αξία».

Επομένως, απαιτείται ρητή θεσμική κατοχύρωση, τουλάχιστον στα «απάτητα βουνά», να μην μπορούν να γίνουν αιολικά πάρκα, τεχνητές επιφάνειες ή διάνοιξη δρόμων για μηχανοκίνητα οχήματα, να απαγορεύεται κάθε τεχνική επέμβαση, μεταβολή ή αλλοίωση φυσικού περιβάλλοντος. Αυτό, βέβαια, θα ήταν χρήσιμο να επεκταθεί και σε άλλες βουνοκορφές.

Δυστυχώς όμως, η απόσταση μεταξύ λόγων και έργων των Ελληνικών Κυβερνήσεων είναι μεγάλη. Οι «αποκεφαλισμοί» βουνοκορφών και η διάνοιξη φαρδιών αμαξιτών δρόμων μέσα σε δάση, ακόμη και μέσα σε περιοχές Natura 2000, για εγκαταστάσεις εκατοντάδων ανεμογεννητριών τεράστιου μεγέθους, θεμελιώσεις με χιλιάδες τόνους τσιμέντου, εγκατάσταση τεράστιων πυλώνων νέων δικτύων μεταφοράς Η.Ε. κλπ, χωρίς συμβατική πρόβλεψη αποσυναρμολόγησης και απόσυρσης των Α/Γ όταν ολοκληρωθεί η διάρκεια ζωής τους, είναι πλέον συχνή καθημερινή πρακτική, η οποία δικαιολογημένα έχει ξεσηκώσει μαζικές αντιδράσεις, προσφυγές και διαδηλώσεις από οργανώσεις της «Κοινωνίας των Πολιτών».

3. Ορυκτά καύσιμα – Αέρια Θερμοκηπίου – Πλανητική Υπερθέρμανση – Κλιματική κρίση

Eξόρυξη, εμπλουτισμός, μεταφορά & μεταποίηση σπάνιων μετάλλων και σπάνιων γαιών για μπαταρίες, τηλεφωνία, ηλεκτρικά αυτοκίνητα, ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά, βασίζονται σε χρήση κάρβουνου – λιγνίτη – πετρελαίου – φυσικού αερίου για τη λειτουργία θερμικών εργοστασίων προς παραγωγή Η.Ε. Ο χαλκός αποτελεί παράδειγμα ληστρικής εκμετάλλευσης των απαιτούμενων ορυκτών πόρων. Από την εποχή του χαλκού έως σήμερα, ο ανθρώπινος πολιτισμός έχει εξορύξει και επεξεργαστεί 900 εκατομ. τόνους χαλκού! Τα Ηλεκτρικά Αυτοκίνητα, οι Ανεμογεννήτριες και τα ηλεκτρικά τους δίκτυα, απαιτούν την παραγωγή άλλων 900 εκατομμυρίων τόνων χαλκού, μόνο στα επόμενα 30 χρόνια! Πάνω από 50% του βάρους ενός ηλεκτρικού αυτοκινήτου είναι Μπαταρίες, που απαιτούν Γραφίτη, Λίθιο, Κοβάλτιο. Οι Ηλεκτρικοί Κινητήρες απαιτούν επίσης Χαλκό και Νεοδύμιο, ενώ Σπάνιες Γαίες απαιτούνται σε Οχήματα, Γεννήτριες & Πτερύγια Α/Γ, Φωτοβολταϊκά κ.ά.

Τεράστιες είναι επίσης οι απαιτήσεις Η.Ε. για την παραγωγή, μεταφορά, διανομή και αποθήκευση Υδρογόνου, της εναλλακτικής τεχνολογίας Κυψελών Η2. Πέραν των Ι.Χ. ανάλογα απαιτούνται για λεωφορεία – φορτηγά, σκάφη θαλάσσιων μεταφορών, πολεμικά σκάφη και υποβρύχια, αεροσκάφη πολιτικά & στρατιωτικά, πυραύλους & διαστημικά σκάφη, drones κλπ.

Για κάθε Α/Γ σε θαλάσσια και στεριανά πάρκα απαιτείται 1 τόνος σπάνιων μετάλλων, 20 τόνοι αλουμίνιο, 500 τόνοι χάλυβα, χαλκός και τσιμέντο. Χαλκός απαιτείται και για καλώδια μεταφοράς της παραγόμενης Η.Ε. από Α/Γ μέχρι τους κόμβους του διασυνδεδεμένου ηλεκτρικού δικτύου. Ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο απαιτεί 80 κιλά χαλκού, ενώ χαλκός απαιτείται και για μεταφορά Η.Ε. σε «πρατήρια» φόρτισης ηλεκτρικών αυτοκινήτων.

Τα μεγαλύτερα αποθέματα στρατηγικών ορυκτών βρίσκονται στην Κίνα. Τα 2/3 Γραφίτη διεθνώς εξορύσσονται στην Κίνα, σε απέραντο ορυχείο, όπου η ρύπανση (συμβατική & ραδιενεργή) φθάνει στους υπόγειους υδροφορείς. Σε χιλιάδες εργοστάσια της Κίνας επεξεργάζονται και αποθηκεύονται: Ίνδιο, Βολφράμιο, Γερμάνιο, Αντιμόνιο, Γάλλιο … Εξόρυξη Κοβαλτίου γίνεται κυρίως στο Κόνγκο, όπου παράγονται 90.000 τόνοι στο μεγαλύτερο ορυχείο (21 τετρ. Χλμ.), από τους 124.000 τόνους της παγκόσμιας ετήσιας παραγωγής. Τα παγκόσμια αποθέματα Κοβαλτίου είναι 25 εκατ. τόνοι. (Το μετάλλευμα εμπεριέχει ουράνιο και στο ορυχείο μετρήθηκαν 329 μRem/hr με όριο τα 100 μRem/hr). Κάθε μπαταρία Λιθίου ηλεκτρικών οχημάτων περιέχει 6,7 κιλά Κοβάλτιο. Το 80% των μπαταριών Λιθίου διεθνώς παράγεται στην Κίνα, ενώ εξόρυξη Λιθίου γίνεται σε Αυστραλία – Χιλή & Βολιβία.

Η παραγωγή Η.Ε. από ανανεώσιμες πηγές (υδροηλεκτρικά, ανεμογεννήτριες, ηλιακά κάτοπτρα, φωτοβολταϊκά, γεωθερμία, «πράσινο» υδρογόνο κλπ) ή από πυρηνικούς αντιδραστήρες σύντηξης θα χρειαστεί δεκαετίες για σταδιακή κάλυψη των αναγκών. Στη μεταβατική περίοδο θα συνυπάρχει παραγωγή ενέργειας από ορυκτά καύσιμα & Α.Π.Ε., θερμικά & ηλεκτρικά οχήματα, παλαιό και νέο.

Μετά την τελευταία εποχή παγετώνων (έναρξη πριν ~ 2,5 εκατ. χρόνια, λήξη πριν περ. 12 χιλιάδες χρόνια), έως την βιομηχανική επανάσταση, η περιεκτικότητα ατμόσφαιρας σε αέρια θερμοκηπίου, η θερμοκρασία και το κλίμα διατηρήθηκαν σε μεγέθη που επέτρεψαν αδιατάρακτη κατοίκηση, καλλιέργεια και εκμετάλλευση εδαφών, σε παραθαλάσσιες και μη περιοχές.

Έτσι αναπτύχθηκε η γεωργία και η κτηνοτροφία, η μόνιμη εγκατάσταση σε οικισμούς και η ανάπτυξη των πόλεων. Γενικότερα εμφανίστηκαν και εξελίχθηκαν μορφές ανθρώπινου πολιτισμού σε όλες τις ηπείρους. Όμως, η περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε διοξείδιο του άνθρακα, από 280 ppm το 1800 έφθασε στα 420 ppm το 2021, ενώ αναμένεται να φθάσει τα 1.000 ppm έως το 2100δηλαδή όσο ήταν πριν 15 εκατομμύρια χρόνια! ! (ppm = parts per million).

Ο τεχνολογικός – βιομηχανικός – αστικός πολιτισμός, συνοδευόμενος από πληθυσμιακή έκρηξη, ανάλογες ανάγκες τροφής, ένδυσης, πρώτων υλών, υποδομών, που αναπτύχθηκε με ραγδαίους ρυθμούς τα τελευταία 300 χρόνια, απαιτούσε κατανάλωση ενέργειας σε τεράστιες ποσότητες. Αυτές πολλαπλασιάστηκαν λόγω σπατάλης πόρων (ιδίως για παραγωγή όπλων και πυρομαχικών, πολεμικών μηχανών και διεξαγωγή πολέμων), αλλά και δραματικής αλλαγής τρόπου ζωής, κατανάλωσης πολυτελών αγαθών (αυτοκίνητα, κατοικίες, σκάφη κλπ) και τροφών στις «αναπτυγμένες» χώρες, σε έναν απερίσκεπτο ευδαιμονισμό μιας «κοινωνίας της αφθονίας», εις βάρος χωρών και πληθυσμών του «3ου κόσμου». Τυπικό παράδειγμα ο εθισμός στο βοδινό (κρέας, τυριά, γάλα, αλλαντικά κλπ.), που – εκτός από χώρους εκτροφής εκατομμυρίων βοοειδών – απαιτεί αποψίλωση δασών για μαζική παραγωγή ζωοτροφών (π.χ. Αμαζόνιος). Τα αέρια του θερμοκηπίου (διοξείδιο του άνθρακα και μεθάνιο) όλου του κλάδου βοοειδών, ξεπερνούν το σύνολο εκπομπών καυσαερίων από επιβατικά – μεταφορικά και στρατιωτικά αεροσκάφη!

Στα τελευταία 200 – 300 χρόνια έχουν παραχθεί ποσότητες τεχνολογικών υλικών (μέταλλα, πλαστικά, τσιμέντα, άσφαλτος), που ξεπερνούν τη μάζα της βιόσφαιρας του πλανήτη (π.χ. δάση, βλάστηση, κοράλλια, ελέφαντες, τερμίτες, ψάρια …). Όλα με χρήση ενέργειας που βασίζεται σε άνθρακα και εκλύει τεράστιες ποσότητες αερίων θερμοκηπίου. Οι παλιοί αλχημιστές προσπαθούσαν να μετατρέψουν τον μόλυβδο σε ακριβό χρυσό. Οι σημερινοί μετατρέπουν τον «μαύρο χρυσό» σε φθηνά πλαστικά. Πλαστικά τόσο φθηνά και άφθονα, που συχνά δεν ανακυκλώνονται. Πλημμυρίζουν απέραντους σκουπιδότοπους σε κάθε γωνιά του πλανήτη, μέχρι την τάφρο των Μαριάνων – το βαθύτερο σημείο των ωκεανών και το χαμηλότερο σημείο της επιφάνειας του φλοιού της Γης, στα 11.000 μ. βάθος. Έχουν τέτοια αντοχή στη φθορά, ώστε διατηρούνται σε «γεωλογική κλίμακα χρόνου», αποτελώντας πλέον ιστορικό αποτύπωμα της «Ανθρωπόκαινης Περιόδου»!

4. Ορυκτά καύσιμα – «Βόμβες Διοξειδίου του Άνθρακα & Βόμβες Μεθανίου»

Τα βραχυπρόθεσμα σχέδια της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων αφορούν 195 βόμβες άνθρακα, γιγάντια έργα πετρελαίου και φυσικού αερίου. Ως «Βόμβα Άνθρακα» ορίζεται έργο που αντιστοιχεί σε 1 δισεκατομμύριο τόνους εκπομπών CO2 στη διάρκειά του, ισοδύναμα με 18 χρόνια παγκόσμιες εκπομπές CO2. Το 60% από αυτά έχουν ήδη ξεκινήσει άντληση και προβλέπεται να παράξουν αέρια θερμοκηπίου ισοδύναμα με μια δεκαετία εκπομπών CO2 από την Κίνα, τον μεγαλύτερο ρυπαντή στον κόσμο. (η προκύπτουσα αύξηση θερμοκρασίας στον πλανήτη θα ξεπεράσει τους 2,7 οC !).

Οι ΗΠΑ είναι η κύρια πηγή πιθανών εκπομπών, με 22 βόμβες άνθρακα. Περιλαμβάνουν συμβατική γεώτρηση και φράκινγκ και εκτείνονται από τα βαθιά νερά του Κόλπου του Μεξικού έως τους πρόποδες του Front Range στο Κολοράντο και έως τη λεκάνη Permian. Μαζί θα εκπέμπουν 140 δισεκατομμύρια τόνους CO2, σχεδόν τέσσερις φορές περισσότερο από όλο τον κόσμο κάθε χρόνο.

Τα αποθέματα ορυκτών καυσίμων που πρέπει να παραμείνουν στο έδαφος, προκειμένου να διασφαλιστεί το όριο για αύξηση θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 1,5 οC, ανέρχονται σε 60% για πετρέλαιο και φυσικό αέριο και σε 90% για τον άνθρακα. Ο ΟΗΕ προειδοποιεί ότι η νέα παραγωγή ορυκτών καυσίμων «υπερβαίνει κατά πολύ» το όριο των 1,5 οC που έθεσαν οι διεθνείς διασκέψεις για το κλίμα.

Τα επόμενα 7 χρόνια προβλέπεται νέα παραγωγή 192 δισεκατομμύριων βαρελιών, 50:50 από υγρά καύσιμα και φυσικό αέριο. Η καύση τους θα παράξει 73 δισεκατομμύρια τόνους CO2. Μαζί με την επίδραση του διαφεύγοντος μεθανίου, προκύπτουν 97 δισεκατομμύρια τόνοι ισοδύναμου CO2, που προστίθενται στην ατμόσφαιρα και οδηγούν σε κλιματική κόλαση. Το μεθάνιο διαρρέει τακτικά από τις εργασίες αερίου και είναι ένα ισχυρό αέριο θερμοκηπίου, παγιδεύοντας 86 φορές περισσότερη θερμότητα από το CO2 για 20 χρόνια (από άρθρο του Guardian, 11.05.2022).

Σε νεότερο άρθρο του Guardian, στις 6.03.2023, διαπιστώνεται ότι:

· Σε περισσότερες από 1.000 τοποθεσίες «υπερεκπομπών» ανέβλυσε μεθάνιο στην παγκόσμια ατμόσφαιρα το 2022, κυρίως από εγκαταστάσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου.

· Εντοπίστηκαν επίσης άλλες 55 «βόμβες μεθανίου» σε τοποθεσίες εξόρυξης ορυκτών καυσίμων.

Ο συνδυασμός διαρροών αντιστοιχεί σε 112 «βόμβες μεθανίου», που ισοδυναμούν με 463 Gt CO2με συντηρητική εκτίμηση, και στη χειρότερη περίπτωση με 729 Gt CO2, ποσό σχεδόν διπλάσιο από τον υπόλοιπο προϋπολογισμό άνθρακα του πλανήτη για διατήρηση της θέρμανσης κάτω από 1,5 οC.

Δεν υπάρχει λύση για την κλιματική αλλαγή χωρίς την αντιμετώπιση των εκπομπών μεθανίου!

Οι εκπομπές μεθανίου προκαλούν 25% της παγκόσμιας θέρμανσης σήμερα. Υπάρχει «τρομακτική» αύξηση από το 2007, απειλώντας ολόκληρο το παγκόσμιο όριο του «προϋπολογισμού άνθρακα» που απαιτείται για τη διατήρηση της θέρμανσης κάτω από τους 1,5 οC. ΗΠΑ, Ρωσία και Τουρκμενιστάν ευθύνονται για τον μεγαλύτερο αριθμό διαρροών από εγκαταστάσεις ορυκτών καυσίμων, ενώ στην πρώτη 15-άδα περιλαμβάνονται: Αλγερία, Κίνα, Σαουδική Αραβία, Αυστραλία, Ιράν, Ιράκ. Επίσης από χωματερές, υποκλοπές αερίου και ορυζώνες σε Ινδία, Πακιστάν, Μπαγκλαντές και Αργεντινή.

Ως αέριο θερμοκηπίου, το μεθάνιο είναι δίκοπο μαχαίρι: παγιδεύει 80 φορές περισσότερη θερμότητα από το διοξείδιο του άνθρακα, αλλά εξαφανίζεται από την ατμόσφαιρα σε περίπου μια δεκαετία, πολύ γρηγορότερα από το CO2, που εξαφανίζεται σε περισσότερο από έναν αιώνα. Οι ανθρωπογενείς εκπομπές μεθανίου ευθύνονται περίπου για το ένα τρίτο αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά τον περασμένο αιώνα. Περίπου 40% των ανθρωπογενών εκπομπών μεθανίου προέρχονται από διαρροές στην εξερεύνηση, την παραγωγή και τη μεταφορά ορυκτών καυσίμων. Άλλο ένα 40% προέρχεται από τη γεωργία, όπου κυριαρχούν τα βοοειδή, και 20% από τοποθεσίες απορριμμάτων που σαπίζουν. Σε όλα προβλέπεται άνοδος. Η πρόσφατη αύξηση του μεθανίου οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αυξημένη δραστηριότητα μικροβίων, που αποσυνθέτουν την οργανική ύλη, όπως αυτά στους υγροτόπους και τα στομάχια των ζώων. Αλλά η αποξήρανση υγροτόπων είναι αδιανόητη για τους περισσότερους επιστήμονες, καθώς θα προκαλέσει μεγάλες εκπομπές CO2 και θα καταστρέψει βιότοπους πολύτιμους για την άγρια ζωή.

5. Επίλογος: Υποκρισία Κυβερνήσεων και Επιχειρήσεων – Απόψεις του Γ.Γ. ΟΗΕ

Η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη λόγω των αερίων του θερμοκηπίου ίσως δεν είναι πλέον αναστρέψιμη, σύμφωνα με τις ενδείξεις αστάθειας του «Gulf Stream», του «Jet Stream» και του ρυθμού που λιώνουν τα παγόβουνα και οι παγετώνες ταυτόχρονα (!) σε Βόρειο και Νότιο Πόλο! Αλλά το «Εγωϊστικό Γονίδιο» των ανθρώπινων «Carbon Units» συντηρεί την ψευδαίσθηση ότι ο τεχνολογικός μας πολιτισμός μπορεί να ελέγχει τη χρήση του πλεονάζοντος Άνθρακα, του Βρυκόλακα που ο άνθρωπος εξορύσσει από τα βάθη της Γης, όπου η Φύση τον είχε «φυλακίσει» εκατομμύρια και δισεκατομμύρια χρόνια!

Η κλιματική κρίση δεν αντιμετωπίζεται μόνο με αντικατάσταση των θερμικών κινητήρων από τους ηλεκτρικούς, με παραγωγή Η.Ε. από ανεμογεννήτριες – φωτοβολταϊκά και άλλες Α.Π.Ε. ή από πυρηνικούς αντιδραστήρες σύντηξης αντί του άνθρακα και των αντιδραστήρων σχάσης.

Απαιτείται π.χ.:

· ΜΕΙΩΣΗ οχημάτων, εξόρυξης ορυκτών, ρύπανσης περιβάλλοντος,

· ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ενέργειας και τροφών,

· ΑΛΛΑΓΗ του προτύπου ζωής και κατανάλωσης,

· ΔΙΑΣΩΣΗ της βιοποικιλότητας,

· ΑΥΞΗΣΗ μάζας της βιόσφαιρας,

· ΜΕΙΩΣΗ ανθρώπινου πληθυσμού,

· ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ τεχνολογικών υλικών,

· ΕΠΕΚΤΑΣΗ δασών και υγροτόπων),

· ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ κάθε είδους,

· ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ κρέατος από φυτικά & συνθετικά τρόφιμα.

Δηλώσεις του Gus Speth, συγγραφεα και συμβούλου των ΗΠΑ για την κλιματικη αλλαγή

• «Πίστευα ότι τα κορυφαία περιβαλλοντικά προβλήματα ήταν: απώλεια βιοποικιλότητας, κατάρρευση του οικοσυστήματος και κλιματική αλλαγή.

• Σκέφτηκα ότι τριάντα χρόνια καλής επιστήμης θα μπορούσαν να τα αντιμετωπίσουν.

• Έκανα λάθος. Τα κορυφαία περιβαλλοντικά προβλήματα είναι: ο εγωισμός, η απληστία και η απάθεια, και για να τα αντιμετωπίσουμε χρειαζόμαστε πολιτισμικό και πνευματικό μετασχηματισμό. Και εμείς οι επιστήμονες δεν ξέρουμε πώς να το κάνουμε αυτό».

Δηλώσεις Γ.Γ. του Ο.Η.Ε. Αντόνιο Γκουτέρες για εταιρείες και κυβερνήσεις

• Λένε ψέματα και τα αποτελέσματα θα είναι καταστροφικά. Η επένδυση σε νέες υποδομές ορυκτών καυσίμων είναι ηθική και οικονομική τρέλα

• Ακτιβιστές για το κλίμα παρουσιάζονται μερικές φορές ως επικίνδυνοι ριζοσπάστες. Αλλά οι πραγματικά επικίνδυνοι ριζοσπάστες είναι οι χώρες εκείνες που αυξάνουν την παραγωγή ορυκτών καυσίμων

• Συμφέροντα ορυκτών καυσίμων χρησιμοποιούν κυνικά τον πόλεμο στην Ουκρανία για να εξασφαλίσουν ένα μέλλον στον άνθρακα

• Βρισκόμαστε σε έναν αυτοκινητόδρομο με κατεύθυνση προς την κλιματική κόλαση και (αντί φρένου) έχουμε το πόδι μας στο γκάζι.

• Ο κόσμος βρίσκεται σε αγώνα δρόμου ενάντια στο χρόνο. Πρέπει να τερματιστούν οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων και να σταματήσει η επέκταση των ερευνών για πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Ο εθισμός στα ορυκτά καύσιμα είναι αμοιβαία εξασφαλισμένη καταστροφή.

Κωνσταντίνος Α. Μαρκάκης

Ηλεκ/γος Μηχ/γος Μηχανικός

ΕΜΠ – Αθήνα, TU Hannover

Πηγές των στοιχείων:

1. Εισηγήσεις / Παρουσιάσεις των «Φίλων της Βέργας» στις Συνδιασκέψεις του Προγράμματος «Ολιστικής και Συμμετοχικής, Ήπιας και Βιώσιμης Ανάπτυξης Ταϋγέτου», σε Καλαμάτα – Δυτική Μάνη (Στούπα) – Σπάρτη – Ανατολική Μάνη (Γύθειο), το 2022. (βλ. κανάλι του YouTube: «ΦΙΛΟΙ της ΒΕΡΓΑΣ – Βιώσιμη Ανάπτυξη Ταϋγέτου», σύνδεσμος: https://www.youtube.com/@kostasmarkakis )

2. Καθηγητής ΕΜΠ κ. Δημήτρης Μέλισσας: άρθρο το 2020 στην εφημερίδα “Καθημερινή” και στον ιστότοπο Νόμος + Φύση (nomosphysis.org.gr)

3. Greenagenda.gr: «Απάτητα Βουνά» – Συνέντευξη Υφυπουργού ΥΠΕΝ Γ. Αμυρά στην «Καθημερινή» (24.11.2021)

4. Θεματικά Ντοκιμαντέρ του Γαλλογερμανικού δορυφορικού καναλιού «ARTE HD»: α) Πράσινη Επανάσταση – Ηλεκτρικά Αυτοκίνητα – Εξορύξεις Σπάνιων Μετάλλων – Σπάνιων Γαιών (24.11.2020), β) Ο Κύκλος του Άνθρακα (26.03.2022)

5. Γερμανικό δορυφορικό δίκτυο «ARD – Das Erste»: «Βρώμικος Χαλκός» – Εξορύξεις Ευρωπαϊκών Εταιρειών στη Χιλή (25.10.2022)

6. Εφημερίδα «The Guardian»: α) 195 Βόμβες Άνθρακα οδηγούν σε Κλιματική Καταστροφή (11.05.2022), β) 1000 εστίες διαρροής μεθανίου – 55 «βόμβες μεθανίου», σπρώχνουν το Κλίμα σε σημείο χωρίς επιστροφή (6.03.2023)

7. Περιοδικό «Der Spiegel»: Η Αλήθεια για τις «Καθαρές Τεχνολογίες» – Εξορύσσοντας τον Πλανήτη μέχρι Θανάτου (4.11.2021)

8. Αρθρογραφία και ειδήσεις στο Διαδίκτυο