Άνοια | Η αναμενόμενη εθνική πανδημία

«Άναψα το μάτι της κουζίνας για να φτιάξω μία ομελέτα, αλλά χτύπησε το τηλέφωνο που το είχα αφήσει στην κρεβατοκάμαρα. Έτρεξα να το σηκώσω και αφού μίλησα για δύο λεπτά, είδα από την μπαλκονόπορτα τα απλωμένα ρούχα και βγήκα να τα μαζέψω. Μόλις ξαναμπήκα στο σπίτι, μου ήρθε έντονη η μυρωδιά του καμένου και έτρεξα πανικόβλητη στην κουζίνα. Τρομάζω όταν σκέφτομαι τι με περιμένει στο μέλλον!»

Αυτά μου εκμυστηρεύτηκε μία φίλη κοντά στα 70, όταν της περιέγραψα πόσο ανεβαίνει το προσδόκιμο ζωής, χάρη στις προόδους της ιατρικής και της φαρμακολογίας και άρα πόσα πολλά χρόνια έχει ακόμη μπροστά της για να χαρεί τη ζωή. Πράγματι, δε νομίζω πως υπάρχει έστω και ένας ενήλικας άνω των 40 που να μην έχει βιώσει ούτε μία φορά ένα περιστατικό παρεμφερές με αυτό που έπαθε η φίλη μου ή έστω κάτι ελαφρύτερο, όπως το να μπαίνουμε σε ένα δωμάτιο και να μη θυμόμαστε γιατί μπήκαμε ή να χάνουμε πράγματα γιατί δε θυμόμαστε πού τα αφήσαμε κ.λπ.

Η άνοια λοιπόν καραδοκεί και απειλεί να στερήσει την ευζωία από τη μακροζωία μας. Πρόκειται για ένα σύνδρομο που σχετίζεται με την προχωρημένη ηλικία και οδηγεί στη σταδιακή ή την πλήρη απώλεια της μνήμης και των γνωσιακών λειτουργιών του εγκεφάλου. Καθώς εξελίσσεται η γήρανση του πληθυσμού της γης, αυξάνεται και ο αριθμός των ανθρώπων που πάσχουν από άνοια και το 2050 αναμένεται να φτάσουν τα 139 εκατομμύρια.

Τον Νοέμβριο του 2023 ο τότε υπουργός Υγείας Μιχάλης Χρυσοχοϊδης, περιέγραψε τη νόσο ως “αναμενόμενη εθνική πανδημία”, κατά τη διάρκεια παρουσίασης ενός εθνικού σχεδίου παρακολούθησης και ευαισθητοποίησης για την άνοια και τη νόσο Alzheimer (το τελευταίο στη σειρά). Παγκοσμίως, η άνοια θεωρείται μείζον ιατρικό, κοινωνικό και δημοσιονομικό πρόβλημα. Το 2019, 55 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο το κόσμο έπασχαν από άνοια, ενώ υπολογίζεται ότι ο αριθμός αυτός θα υπερδιπλασιασθεί τα επόμενα 15-20 χρόνια, φτάνοντας τα 139 εκατομμύρια το 2050. Η Ελλάδα θα πληγεί σημαντικά από την πανδημία της Ανοιας και των Σχετικών Διαταραχών (ΑΚΣΔ), καθώς ο πληθυσμός της είναι ιδιαίτερα γερασμένος: σύντομα το 1/4 του πληθυσμού θα είναι άνω των 60 ετών, ενώ περσισσότεροι από 450.000 πάσχουν ήδη από ΑΚΣΔ. Κάθε άτομο με ΑΚΣΔ χρειάζεται φροντίδα από 2-3 μέλη της οικογένειάς του για μακροχρόνια περίθαλψη (5-15 έτη), οπότε πάνω από το 10% των Ελλήνων είναι πάσχοντες ή ασχολούνται καθημερινά, ως φροντιστές, με άτομα που πάσχουν από ΑΚΣΔ.

Υπάρχει άραγε τρόπος να αποτρέψουμε ή έστω να καθυστερήσουμε τον ερχομό της; Μέχρι στιγμής δεν έχει βρεθεί θεραπεία για την άνοια. Ωστόσο τα πορίσματα πολλών διαφορετικών ερευνών την τελευταία δεκαετία συνηγορούν υπέρ της άποψης πως οι καλές συνθήκες διαβίωσης και η ευεξία συμβάλλουν στην επιμήκυνση της καλής γνωσιακής λειτουργίας και εμποδίζουν την εμφάνιση της άνοιας. Δεκάδες έρευνες σε ανθρώπους μέσης και τρίτης ηλικίας ανά τον κόσμο δείχνουν πως όσοι έχουν μία καλύτερη ποιότητα ζωής και νιώθουν πιο ευτυχισμένοι κατά τη διάρκεια της ζωής τους, έχουν καλύτερη μνήμη και πιο συγκροτημένη σκέψη όταν γερνούν.

Οι ερευνητές μετρούν την ευεξία ανάλογα με τις θετικές συναισθηματικές εμπειρίες που βιώνουμε, την ευχαρίστηση που αντλούμε από τη ζωή μας, την υγιεινή διατροφή, τη σωματική άσκηση και την αίσθηση ότι η ζωή μας έχει νόημα και σκοπό, η οποία φαίνεται πως έχει και την πιο θετική επίδραση στις νοητικές μας λειτουργίες. Αξίζει να σημειωθεί ότι στις σχετικές έρευνες η ευεξία φαίνεται να παίζει σημαντικότερο ρόλο στην αποτροπή της άνοιας συγκριτικά με άλλους γνωστούς αποτρεπτικούς παράγοντες, όπως το μορφωτικό επίπεδο, η γνωσιακή δραστηριότητα, η προσωπικότητα, η κληρονομικότητα κ.ά. Αντίστοιχα η κοινωνική απομόνωση, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, η κακή σωματική και ψυχική υγεία μειώνουν τα επίπεδα ευεξίας και αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της άνοιας.

Ένα άλλο ζητούμενο είναι η διασφάλιση μιας καλής ποιότητας ζωής ή ακόμη και ευεξίας για τους ανθρώπους που πάσχουν από άνοια. Η ποιότητα ζωής είναι συνισταμένη πολλών παραγόντων, όπως η σωματική υγεία, η καλή διάθεση, οι κοινωνικές σχέσεις, η οικονομική κατάσταση και η δραστηριότητα. Για τους ανθρώπους με άνοια λοιπόν η αίσθηση της αυτονομίας -έστω και σε κάποιο βαθμό-, της δυνατότητας επιλογών, οι κοινωνικές σχέσεις, αλλά και οι δραστηριότητες που προξενούν ευχαρίστηση και παράλληλα δίνουν νόημα στη ζωή του πάσχοντα είναι κάποιοι παράγοντες που συμβάλλουν στην ευεξία τους. Τέτοιες δραστηριότητες είναι η κηπουρική, η σωματική άσκηση, η ενασχόληση με τέχνες όπως ο χορός και η μουσική, η αλληλεπίδραση με ζώα, η ένταξη σε ομάδες υποστήριξης κ.ά. Μία άλλη μέθοδος που φαίνεται να αποδίδει είναι η αναπόληση ιστοριών από τη ζωή του πάσχοντα στο πλαίσιο μίας ομάδας ή με ένα μεμονωμένο άτομο, με τη βοήθεια φωτογραφιών, μουσικών κομματιών και προσωπικών αντικειμένων, υπό την επίβλεψη ενός ψυχολόγου ή κοινωνικού λειτουργού. Παράλληλα τα τελευταία χρόνια έχει μπει και η τεχνολογία στο πλάνο, με προβολή αναμνήσεων μέσω virtual reality ή την ακρόαση/θέαση ιστοριών από ψηφιακά μέσα ή ακόμη και συνοδούς-ρομπότ που κρατούν συντροφιά στους πάσχοντες.

Ένας παράγοντας που φαίνεται να συμβάλλει στην ευεξία των ανθρώπων τρίτης ηλικίας γενικότερα είναι το να γερνούν στο σπίτι τους, στο δικό τους οικείο περιβάλλον και όχι σε κάποιον οίκο ευγηρίας. Ειδικότερα για τους ανθρώπους με άνοια, η απομάκρυνση από τον οικείο τους χώρο έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο θανάτου. Οι πάσχοντες που παραμένουν στο δικό τους σπίτι νιώθουν περισσότερη ασφάλεια και άνεση, έχουν τη δυνατότητα να διατηρούν υγιείς κοινωνικές σχέσεις με συγγενείς και φίλους, συνεχίζουν να συμμετέχουν σε δραστηριότητες και αισθάνονται πιο ανεξάρτητοι. Απαραίτητη βέβαια είναι η πραγματοποίηση κάποιων πρακτικών παρεμβάσεων, όπως οι μπάρες στήριξης κατά μήκος των τοίχων, οι μικρές ταμπελίτσες σε διάφορα σημεία του σπιτιού που θα αναγράφουν χρήσιμες πληροφορίες, η αντικατάσταση των αναλογικών ρολογιών με ψηφιακά, η απομάκρυνση καθρεπτών που μπορεί να δημιουργούν σύγχυση, αλλά και η αξιοποίηση της τεχνολογίας με τοποθέτηση αισθητήρων, καμερών, αυτόματων ειδοποιήσεων για λήψη φαρμάκων, ραντεβού κ.ά.

Στα πιο προχωρημένα στάδια της άνοιας φυσικά η παραμονή στο σπίτι προϋποθέτει την παρουσία ενός φροντιστή σε εικοσιτετράωρη βάση. Εναλλακτικά έχουν δημιουργηθεί πρόσφατα κάποια «χωριά για ανθρώπους με άνοια». Πρόκειται για κοινότητες όπου οι πάσχοντες ζουν σε σπιτάκια και όχι σε κάποιο απρόσωπο ίδρυμα, έχουν την απαιτούμενη φροντίδα από ειδικούς, πραγματοποιούν ευχάριστες δραστηριότητες, κάνουν μαθήματα χορού, πηγαίνουν στο κομμωτήριο, βρίσκονται με φίλους για καφέ, ψωνίζουν και όλα αυτά σε ένα απόλυτα προστατευμένο, αλλά φυσικό περιβάλλον. Τέτοια χωριά υπάρχουν ήδη στην Ολλανδία, τη Γερμανία, την Ιρλανδία, την Ιταλία, τη Νορβηγία, την Ελβετία, τη Γαλλία και σε πολλές άλλες χώρες. Ίσως αποτελούν την ιδανική λύση για τη διασφάλιση της ευζωίας των ανθρώπων με άνοια.

underwriter.gr